Cây sen là hình tượng thiêng liêng và cao quý, nhưng cũng rất thân thuộc với mỗi người dân Việt Nam. Ngoài vai trò là thực phẩm, chế biến nên những món ăn ngon và đủ dưỡng chất. Các thành phần khác của cây sen dưới bàn tay của các nghệ nhân, nghệ sĩ, cũng trở thành các sản phẩm vô cùng độc đáo và tinh tế. Và lụa tơ sen là một sản phẩm như thế. Hãy cùng Sen Đại Việt tìm hiểu về loại lụa đặc biệt này nhé.
1. Lụa tơ sen là loại lụa như thế nào?
1.1 Khái niệm
- Vải lụa tơ sen là loại vải mềm nhẹ được dệt từ những sợi tơ được lấy từ phần cuống của hoa sen.
- Là một trong những loại vải có quy trình sản xuất phức tạp tốn nhiều công sức và giá thành thuộc vào hạng đắt đỏ trên thế giới.
1.2 Lụa tơ sen có nguồn gốc từ đâu?
- Vải lụa tơ sen có nguồn gốc ban đầu ở Miến Điện (Myanmar). Vải được phát minh tại một ngôi làng có tên KyaingKan (Chaing Kham) vào khoảng những năm 1900. Và sản phẩm đầu tiên được may từ vải lụa tơ sen đó là những chiếc áo cà sa dâng lên các tu sĩ do bà Sa Oo tạo ra.
- Sau đó việc dệt vải đã bị dừng lại khi mà người phụ nữ này qua đời, một thời gian dài sau đó nó mới được tái dệt bởi những người thân của bà. Và ngày nay vải lụa tơ sen vẫn được gìn giữ và phát triển ở Inn Paw Khon – Myanmar, thu hút được rất nhiều đông đảo lượng khách hàng tham quan du lịch đến xem và mua hàng.
- Ở Việt Nam, vào năm 2017 một nghệ nhân đã tự tạo ra được vải lụa tơ sen. Bà có tên là Phan Thị Thuận, với kinh nghiệm hơn 60 năm trong nghề dệt lụa truyền thống. Bà đã dùng những gì đã đúc kết được cộng với sự tìm hiểu những thông tin nhiều nơi, và sau một thời gian dài với những thất bại liên tiếp, bà đã thành công trong việc sản xuất ra loại vải lụa từ tơ sen. Tuy nhiên, vải lụa tơ sen chỉ được may cho những khách hàng nào đặt hàng vì giá thành rất cao và sen cũng chỉ có mùa vụ ít ỏi, nên việc sản xuất vải lụa tơ sen cũng chưa thực sự nhiều và phổ biến.
1.3 Đặc điểm của lụa tơ sen
- Có độ đàn hồi tốt
- Hấp thu độ ẩm tốt nhưng rất nhanh khô
- Quá trình sản xuất không sử dụng các chất độc hại
- Sợi tơ không bị thấm nước
- Quá trình sản xuất không sử dụng xăng, điện hay nước bổ sung
- Sợi vải mát, thoáng và tạo cảm giác thoải mái
- Tất cả quá trình trồng cây, thu hoạch sản xuất vải đều diễn ra trong khuôn khổ phát triển bền vững
2. Ưu điểm và nhược điểm của lụa tơ sen
2.1 Lụa tơ sen có ưu điểm gì?
- Mềm mịn: Với những sợi tơ mềm và mỏng như vậy thì chắc hẳn tấm vải được tạo nên cũng sẽ có bề mặt mềm mịn và dễ chịu. Tuy lụa tơ sen không có độ sáng bóng như lụa tơ tằm, nhưng nếu có thể cảm nhận tận tay thì chắc hẳn ai cũng phải mê mẩn ngay từ lần đầu tiên.
- Thân thiện với môi trường: Vải được làm hoàn toàn từ sợi tơ sen nên quá trình sản xuất không có các chất thải. Cũng như các sản phẩm làm từ vải lụa tơ sen cũng có khả năng tự phân huỷ, nên không gây ra các tác động xấu cho môi trường.
- Chống tia UV: Lụa tơ sen có khả năng chống chọi lại với nhiệt độ cao, nên vào những ngày nắng nóng, sử dụng vải lụa tơ sen rất có hiệu quả trong việc chống lại tia UV giúp bảo vệ được làn da nhạy cảm.
- Độ thoáng mát cao: Lụa tơ sen thoáng mát, không gây bức bí hay khó chịu cho người sử dụng. Hoàn toàn được làm tự sợi tự nhiên, nên vải hoàn toàn mang lại cảm giác dễ chịu cho người tiêu dùng.
- Độ thẩm mỹ cao: Lụa tơ sen tạo nên các sản phẩm độc đáo, mang lại tính thẩm mỹ rất cao. Các sản phẩm được tạo ra rất tốn nhiều công sức và cầu kỳ. Chính vì vậy mà mỗi sản phẩm đều được làm hoàn chỉnh, độc đáo và mang một vẻ đẹp riêng.
- Khử mùi: Ngoài những ưu điểm trên, lụa tơ sen còn có khả năng khử mùi rất tốt. Vì bản chất hoa sen có mùi thơm dịu nhẹ nên khi tạo ra lụa tơ sen, lụa cũng phần nào có mùi hương của hoa lá giúp cho các sản phẩm ngăn được mùi hôi khó chịu và ngăn chặn được các vi khuẩn sinh sôi.
2.2 Nhược điểm của lụa tơ sen
- Tốn nhiều thời gian: Để sản xuất được loại vải này đòi hỏi phải có nhiều sức người, cũng như lượng sen ổn định. Tuy nhiên, để có thể sản xuất được loại vải đặc biệt này thì rất khó. Vì sen một năm chỉ có một mùa, khi hết sen thì cũng không thể tiếp tục dệt vải được nữa. Bên cạnh đó, để tạo ra được từng sợi tơ đòi hỏi phải có nguồn nhân công hùng hậu thì mới có đủ lượng tơ sen để dệt vải.
- Giá thành đắt đỏ: Nguyên liệu đầu vào cũng ít, nhân công thì lại tốn nhiều nên vải lụa tơ sen rất đắt. Đây là một trong những loại vải thuộc mặt hàng cao cấp và xa xỉ trên thế giới. Chính vì vậy mà vải lụa tơ sen rất nhiều tiền. Theo như bà Thuận thì một chiếc khăn có giá trung bình từ 4 triệu đến 5 triệu.
3. Quy trình làm ra lụa tơ sen
3.1 Thu hoạch cuống sen
Ở Việt Nam, sen thường phát triển và sinh trưởng vào tháng 5 tháng 6. Đây là thời gian lý tưởng và thích hợp để thu hoạch sen. Sau khi sen đã được thu hoạch bỏ đi phần lá và phần hoa, chỉ giữ lại phần cuống để lấy sợi tơ. Phần cuống phải được rửa sạch để sợi tơ được trắng đẹp hơn.
3.2 Rút tơ sen
Đây là công đoạn khó nhất và cũng tốn nhiều thời gian nhất. Theo nghệ nhân, thì một người thợ lành nghề cũng chỉ làm được từ 200 – 250 cuống mỗi ngày. Để lấy được sợi tơ, phải dùng dao khứa nhẹ xung quanh cuống sen.
Tiếp theo đó sẽ dùng tay vặn cùng một lúc 5 đến 6 cuống để kéo tơ ra khỏi thân cây. Làm như vậy mới thu được từ 20 đến 30 sợi, tiếp theo để phần sợi tơ lên bàn rồi dùng ngón tay ve tròn lại. Khi đã có những sợi tơ dày hơn, chúng sẽ được treo lên các sợi tơ này được khô lại.
3.3 Tiến hành dệt vải
Sau khi đã rút thành công các sợi tơ từ cuống sen, chúng sẽ được quay thành từng ống và móc lên trục con thoi để dệt thành vải. Vải dệt có chiều rộng khoảng 60cm. Điểm đặc biệt của sợi tơ sen đó là trong quá trình dệt, sợi cần được làm ẩm để giữ mát.
3.4 Nhuộm vải
Vải sau khi dệt xong sẽ được đem đi nhuộm. Để đảm bảo quá trình sản xuất vải lụa tơ sen thân thiện với môi trường, màu nhuộm chỉ sử dụng màu nhuộm tự nhiên. Màu nhuộm sẽ được lấy từ vỏ cây, lấy từ thân cây hay cành lá, quả. Vải sau khi đã nhuộm được đem đi phơi khô.
4. Sản phẩm từ lụa tơ sen
Từ những ưu điểm như mềm mịn, chống tia UV, độ thoáng mát cao, độ thẩm mỹ cao…lụa tơ sen thường được dùng để may các loại áo quần khác nhau hay khăn lụa. Những sản phảm được tạo thành từ lụa tơ sen đều được làm rất kỳ công, để hoàn thành một sản phẩm có thể mất tầm 1 tháng.
5. Lụa tơ sen được ứng dụng như thế nào trong cuộc sống?
Ngay từ khi mới được phát minh, lụa tơ sen đã được dùng để may áo cà sa dâng lên cho các nhà phật giáo. Từ đó trở đi, ngoài việc dùng để may các loại trang phục cho Phật giáo, lụa tơ sen còn được dùng nhiều để may các loại khăn choàng và mũ.
Bên cạnh đó, lụa tơ sen còn được thay thế cho lụa tơ tằm để sản xuất các loại áo quần khác như áo dài, áo khoác và các loại trang phục truyền thống khác.
6. Những điều cần lưu ý khi sử dụng lụa tơ sen
- Giặt nhẹ: Lụa rất mỏng và mềm, chính vì vậy bạn chỉ nên giặt nhẹ tay tránh làm xước hay rách vải. Cũng không vắt nước quá mạnh làm vải bị nhăn.
- Không dùng chất tẩy mạnh: Lụa tơ sen không thích ứng với các chất tẩy mạnh. Để tránh phải dùng đến các chất này, trước khi giặt bạn có thể ngâm qua với nước lạnh khoảng 2 giờ để các vết bẩn được mềm và dễ giặt sạch hơn.
- Tránh ánh nắng trực tiếp: Lụa tơ sen rất nhanh khô vì khá mỏng. Chính vì vậy, bạn không cần phải phơi trực tiếp dưới ánh nắng mặt trời, nhất là vào những ngày nóng nực.
- Tránh không khí ẩm: Lụa tơ sen gặp không khí ẩm sẽ rất dễ bị ẩm và nổi mốc. Những vết mốc này sẽ rất khó để được làm sạch. Vì thế, bảo quản vải lụa tơ sen đúng cách không phải là một việc dễ dàng.
7. Định hướng phát triển nghề dệt lụa tơ sen
Việc nghiên cứu và tạo thành công sản phẩm từ tơ sen là kết quả bước đầu trong con đường tạo dựng một nghề tơ lụa từ cây sen. Trong tương lai, việc dệt lụa sen sẽ nhận được nhiều ủng hộ để nghề mới phát triển thành một làng nghề cho những vùng đất ngập nước của Việt Nam. Cũng bởi, các sản phẩm từ sen luôn chứa đựng linh hồn của dân tộc trong đó.
Để sau này, khi du khách tứ phương đến Việt Nam, đặc biêt là vào mùa sen, nhất định sẽ tham quan đầm sen Hồ Tây, ghé làng nghề truyền thống dệt lụa sen, như 1 điều tất yếu phải ghé thăm khi đến với Thủ đô Hà Nội. Hy vọng rằng, sẽ có thêm những xưởng sen ở Miền Tây Nam Bô nước ta. Bởi khu vực này là thủ phủ trồng sen của cả nước, quá thuận lợi cho nguyên liệu đầu vào để sáng tác nên những sản phẩm đẹp. Và trong tương lai không xa, nghề dệt lụa sen sẽ đa dạng thêm nhiều sản phẩm khác để đáp ứng yêu cầu của khách hàng.
Qua bài viết trên, Sen Đại Việt đã gửi đến bạn những chia sẻ về sản phẩm lụa tơ sen cực độc đáo được làm từ cây sen. Cây sen thật lợi hại khi hầu hết các bộ phận từ cây sen đều có thể sử dụng được. Hãy theo dõi thêm nhiều bài viết khác để có thêm nhiều kiến thức về cây sen nữa nhé bạn.
- Tìm hiểu ngay: Vải sợi sen và những điều bạn chưa biết
Sen Đại Việt – Sen của Người Việt
